Trong những năm trở lại đây, thị trường sách xuất hiện nhiều ấn phẩm được tác giả và các đơn vị xuất bản gọi là Truyện cực ngắn. Trong khá nhiều trường hợp, những đầu sách này được độc giả đón nhận nhiệt thành và hào hứng. Tuy vậy, vì là một thể loại mới mẻ với văn đàn nước nhà, nên truyện cực ngắn Việt Nam vẫn còn nhiều điều đáng bàn.  

Tuy là thể loại tương đối mới tại Việt Nam nhưng truyện cực ngắn đã có một lịch sử lâu đời. Với những tiêu chí nhất định, ta có thể xem những câu thoại đầu, những mẩu chuyện trong Kinh Phật, hoặc những mẩu chuyện trong Trang Tử - Nam Hoa Kinh là những truyện cực ngắn vô cùng ý nghĩa. Trên thế giới, ngoài tên thông dụng nhất là truyện cực ngắn hay truyện rất ngắn thì thể loại này còn có các tên khác như: truyện chớp, truyện mini, truyện bưu thiếp, truyện vội, truyện ngắn ngắn... Trong khi người Trung Quốc gọi là "vi hình tiểu thuyết" thì người Nhật gọi là "Sho-to sho-to" (phiên âm của short short story) và rất thịnh hành cho điện thoại di động.   Ở nước ta, nếu không dùng danh từtruyện cực ngắnthì các tác giả và những nhà làm sách gọi ấn phẩm của mình là truyện mini, truyện rất ngắn, truyện ngắn ngắn... Dịch giả, nhà văn Hoàng Long chia sẻ: "Thể loại truyện cực ngắn mới bước đầu hình thành tại Việt Nam. Tôi hy vọng sẽ có hội thảo về thể loại này để người sáng tác và các nhà nghiên cứu có cơ hội gặp gỡ, trao đổi và thống nhất những vấn đề chung như tên gọi, cách sáng tác".

"Truyện cực ngắn dĩ nhiên phải ngắn, nhưng không phải cứ ngắn là truyện cực ngắn. Một truyện cực ngắn vào khoảng 500 đến 700 chữ nhưng nó phải diễn tả được tư tưởng của tác giả", dịch giả, nhà văn Hoàng Long nhận định như vậy trong buổi tọa đàm gần đây tại trường Đại học Hoa Sen. Theo anh, nếu tác giả có cách nhìn, tư tưởng của riêng mình thì chỉ cần đọc vài ba truyện người ta có thể nhận ngay ra được là truyện của ai. Trong các sách truyện cực ngắn hiện nay, rất ít người có được điều này. Cho nên nếu để những truyện cực ngắn cạnh nhau chúng ta rất khó biết được tác giả vì truyện nào cũng chỉ là những ý nghĩ vụn vặt, những cảm nghĩ rời rạc. Người ta đang nhập nhằng giữa truyện cực ngắn thật sự với những tản văn sơ sài, hay những tạp bút tâm sự không đầu không cuối. Hàng loạt các sách đơn giản chỉ là tập hợp những dòng trạng thái (status) ngô nghê trên trang mạng cá nhân, những tản văn vu vơ về nhịp điệu cuộc sống mỗi ngày trôi qua nhưng khi ra mắt độc giả lại được khoác lên trang bìa mỹ từ truyện cực ngắn. Điều này đã gây cho giới trẻ đến với văn chương hiện nay có nhiều sự ngộ nhận.   

Có ý kiến của một học giả nước ngoài từng nhận định truyện cực ngắn là một thể loại bình dân. Theo nhà văn, dịch giả Hoàng Long, đó là một quan niệm phiến diện. Xưa nay không hề có thể loại văn học bình dân hay quý tộc mà chỉ có người sử dụng thể loại ấy quý tộc hay bình dân. Quan trọng nhất vẫn chính là nội lực của người viết. Nhà văn, dịch giả Hoàng Long phân tích thêm: "Ngôn ngữ, thể loại văn học vốn chẳng có ý nghĩa gì cả. Ta nói cái gì và nói như thế nào mới quan trọng. Nếu như có sức nén của tư tưởng thì dù là tiểu thuyết hay một dòng thơ ngắn cũng tạo được hiệu ứng thẩm mỹ như nhau. Cũng giống thơ haiku, truyện cực ngắn rồi cũng sẽ phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam".

XUÂN TIẾN thực hiện

Nhà văn, dịch giả Hoàng Long và nhà báo Trần Xuân Tiến

.