" Giấc mơ xanh còn xanh mãi của tôi
Là Ô Loan đầm nước trong ngời "
(Nguyễn Mỹ)
Đầm Ô Loan - Tuy An - Phú Yên chính là quê hương của Nguyễn Mỹ -nhà thơ mà mỗi khi nhắc tên anh người ta thường nhớ đến " Cuộc chia ly màu đỏ ". Không phải ngẫu nhiên tôi yêu tha thiết cái âm hưởng trong bài thơ này , phải chăng đó là ý niệm chia tay mà không bi lụy , đau thương - cuộc chia tay với những gam màu tươi sáng - chia tay nhau để rồi gặp lại nhau " như chưa hề có cuộc chia ly".Câu hỏi mà cũng chính là câu trả lời ấy đã dõi theo tôi suốt những năm tháng học trò , là một bài học trong cuộc sống mà tôi luôn mang theo.
Trong cuộc đời mỗi con người ,có lẽ ai cũng chứng kiến biết bao cuộc chia ly và đã có những người "ra đi từ đó không về" . Mỗi khi nhắc đến chia ly ít ai kiềm được nước mắt . Chính vì thế thơ văn viết về đề tài này bao giờ cũng làm lay động trái tim của nhiều người. Đó là hình ảnh những con tàu thả khói nơi sân ga chuẩn bị lạc về một miền đất xa xôi , đó là màu của ráng chiều gợi lên một nỗi buồn man mác , đó là những nười mẹ tiễn con , vợ tiễn chồng , em tiễn anh ... tất cả đều gợi lên một nỗi đau day dứt, bàng bạc khuôn nguôi ...Tôi nhớ về một đoạn thơ của Nguyễn Đình Thi viết về cảnh chia ly :
" Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy"
( Đất Nước )
Chiến tranh đi qua để lại những mất mác đau thương không thể phai mờ trong tiềm thức của mỗi người . Mà cảnh chia ly là một trong những cảnh thương tâm nhất.Hẳn tác giả đã nhận ra được cái rưng rưng của "người ra đi" nên mới khiến câu thơ trở nên tinh tế đến vậy.Sự dứt khoát của những chàng trai biết hy sinh bản thân mình vì sự nghiệp chung của dân tộc : "đầu không ngoảnh lại" nhưng chắc chắn một điều trái tim của các anh luôn hướng về quê hương , về gia đình ...
Cũng với hình ảnh ra đi, Thâm Tâm đã khắc họa sâu sắc tâm trạng đầy quyết tâm của người chia ly :
" Người đi ừ nhỉ người đi thật
Mẹ thà coi như chiếc lá bay
Chị thà coi như là hạt bụi
Em thà coi như hơi rượu say"
(Thâm Tâm)
Hình tượng người ra đi được hầu hết mọi người quan tâm.Người ra đi là ai ? Một chiến sĩ cách mạng ? Một đấng trượng phu ? Hay một chàng lãng tử ? Nhưng dù người ra đi ấy là ai và ra đi trong hoàn cảnh nào thì đó cũng là 1 cuộc chia ly mang đầy tâm trạng , khiến chúng ta phải ngậm ngùi.
Trong thời chiến , người ta sợ phải nhắc tới hai từ " chia ly " - là nhắc đến khung cảnh ảm đạm tê tái lòng người . Thế nhưng Nguyễn Mỹ lại đặt tên bài thơ bắt đầu từ "Cuộc chia ly ..." tôi thật sự ấn tượng ngay từ khi đọc nhan đề và rồi cũng có những giọt nước mắt lăn dài trên má nhưng đó lại là những giọt nước mắt cảm động , vui sướng , hăng hái, hứng khởi - những giọt nước mắt tràn đầy hi vọng về cuộc chia ly màu đỏ .
Đó là cuộc chia ly chói ngời sắc đỏ
Tươi như cánh nhạn lai hồng
Trưa một ngày sắp ngả sang đông
Thu, bỗng nắng vàng lên rực rỡ.
Tôi nhìn thấy một cô áo đỏ
Tiễn đưa chồng trong nắng vườn hoa
Chồng của cô sắp sửa đi xa
Cùng đi với nhiều đồng chí nữa
Chiếc áo đỏ rực như than lửa
Cháy không nguôi trước cảnh chia ly
Vườn cây xanh và chiếc nón trắng kia
Không giấu nổi tình yêu cô rực cháy
Không che được nước mắt cô đã chảy
Những giọt long lanh, nóng bỏng, sáng ngời
Chảy trên bình minh đang hé giữa làn môi
Và rạng đông đang hừng trên nét mặt
Một rạng đông với màu hồng ngọc
Cây si xanh gọi họ đến ngồi
Trong bóng rợp của mình, nói tới ngày mai...
Ngày mai sẽ là ngày sum họp
Đã toả sáng những tâm hồn cao đẹp!
Nắng vẫn còn ngời trên những lá si
Và người chồng ấy đã ra đi...
Cả vườn hoa đã ngập tràn nắng xế
Những cánh hoa đỏ vẫn còn rung nhè nhẹ
Gió nói, tôi nghe những tiếng thì thào
"Khi Tổ quốc cần họ biết sống xa nhau..."
Nhưng tôi biết cái màu đỏ ấy
Cái màu đỏ như màu đỏ ấy
Sẽ là bông hoa chuối đỏ tươi
Trên đỉnh dốc cao vẫy gọi đoàn người
Sẽ là ánh lửa hồng trên bếp
Một làng xa giữa đêm gió rét...
Nghĩa là màu đỏ ấy theo đi
Như không hề có cuộc chia ly...
1964
. Những câu thơ vang dội trong lòng ta , gợi lên một tâm trạng đa chiều: tâm trạng buồn da diết giữa người ra đi và người ở lại; tâm trạng háo hức khí thế tấn công của cả dân tộc trong cuộc kháng chiến giành độc lập, tự do, thống nhất đất nước và tình yêu của tuổi trẻ đang phơi phới tuổi xuân tràn đầy hy vọng chờ ngày thống nhất cùng nhau sum họp . "Đó là một cuộc chia ly có màu, màu đỏ, vừa là cái giá đỡ, cái khiên che, vừa là một ẩn dụ đầy linh nghiệm"(Tú Anh). Trong cái cảnh chia ly mà đáng lẽ ra phải vướng víu , buồn tủi , nặng nề như cảnh đi lính ngày xưa trong không gian lạnh lẽo , thiếu sinh khí của buổi hoàng hôn - thì lại tràn ngập trong ánh sáng và màu sắc : màu đỏ của vườn hoa , của chiếc áo rực lên như than lửa ,của cánh nhạn - lai - hồng; màu hồng ngọc của rạng đông, vàng của nắng thu ,cây thì xanh , nón thì trắng...Màu nào cũng rực rỡ , cũng bừng bừng.Có thể nói Nguyễn Mỹ như một chàng họa sĩ thực thụ trong cách phối màu đã tạo nên bức tranh chan chứa sắc màu tình yêu .Có lẽ thế mà tư tưởng chia tay trong bài thơ lại không mang nét bi thương thường thấy ! Đó là một thành công lớn của bài thơ.
Hơn thế , tình yêu của những con người thời đại Hồ Chí Minh:
"Trong bóng rợp của mình họ nói đến ngày mai
Ngày mai sẽ là ngày sum họp
Đã tỏa sáng. Những tâm hồn cao đẹp!"
Thật đẹp và thật vĩ đại ! Nhân vật trữ tình đã cất lên tiếng nói - tiếng nói tin yêu về một ngày mai giải phóng ,hòa bình .Họ chia tay vì lí tưởng cao đẹp , vì bảo vệ độc lập tự do cho cả một dân tộc , đó là hy sinh niềm riêng để bảo vệ lí tưởng chung , còn gì thiêng liêng hơn! Người thiếu phụ tiễn chồng trong " Chinh phụ ngâm"cũng với hoàn cảnh ấy nhưng : " Bước đi một bước giây giây lại dừng", phải chăng vì cuộc chiến tranh phi nghĩa ? Một cuộc chia ly như thế chỉ để lại những nỗi đau thương không bao giờ nguôi được. Đặc biệt đến với " Cuộc chia ly màu đỏ", bài thơ muốn nhắn gửi đến bạn đọc biết bao thế hệ tư tưởng : "Khi tổ quốc cần họ biết sống xa nhau".
Trong những năm tháng hào hùng của đất nước, các chiến sĩ lên đường ra mặt trận mang trong mình đầy hào khí, mạnh mẽ và cứng cỏi.Giới trẻ ngày nay khó lòng cảm nhận một cách sâu sắc, chân thực cái tư thế ra trận của một thời màu đỏ này.Ra đi nhưng niềm tin yêu hy vọng và đặc biệt là trái tim luôn hướng về quê nhà, để rồi tất cả sẽ theo ta "Như chưa hề có cuộc chia ly". Biết bao bạn trẻ sợ hãi cảm giác chia xa , vậy thì tôi khuyên bạn hãy một lần đến với bài thơ của Nguyễn Mỹ để hiểu rõ sâu sắc ý nghĩa của những cuộc chia ly ...
Đã mấy mươi năm trôi qua, trải biết bao thăng trầm, đổi thay của lịch sử nhưng "Cuộc chia ly màu đỏ" của Nguyễn Mỹ vẫn dành được chỗ đứng vững chãi trong lòng bạn đọc . Riêng bản thân tôi ấn tượng và yêu quí bài thơ bởi cái tư tưởng lạc quan , đầy tin yêu " Như chưa hề có cuộc chia ly" của bài thơ. Hy vọng thế hệ của hôm nay , tôi và bạn , sẽ lấy bài thơ này làm hành trang để biết cống hiến ,hi sinh vì nhiệm vụ cao cả của đất nước .
LÊ THỊ LỆ HẰNG
(SV khoa Ngữ văn- ĐH KHXH & NV TP.HCM)
