Ngày còn nhỏ, cứ mỗi dịp mùa hè tới, sau những khoảng thời gian lên lớp là bọn nhỏ trong xóm chúng tôi lại rủ nhau ra con kênh đào dẫn nước làm thuỷ nông cách đó vài cây số để bắt hến. Dòng kênh rộng, nước không sâu, nền là phù xa pha lẫn cát nên có rất nhiều hến sinh sôi nảy nở. Hến nhiều đến nỗi, chỉ cần lấy cái rổ đan bằng tre có mắt dày dày một chút và dùng cái xẻng, hay cái cuốc gạt lớp đất phù xa pha cát ấy vào rổ rồi khoắng một lát để đất cát lọt hết cuối cùng lộ ra toàn hến là hến. Mùa đông, hến thường không sinh nở nên bọn chúng tôi ít đi bắt, mà có đi bắt thì cũng chẳng được bao nhiêu khi cả mấy tiếng đồng hồ dầm nước lạnh tái tê cũng chỉ bắt được vài kg là cùng. Khi cuối mùa xuân sang và hè tới, tiết trời ấm nóng, hến sinh sản rất nhiều, nhanh. Vừa mới hôm nào hàng loạt hến con mới đẻ, nhỏ xíu chỉ bằng đầu chiếc đũa ăn cơm, vậy mà sau có một tuần những con hến lớn nhanh như thổi đã to bằng ngón tay trỏ, và chỉ mươi hôm nữa là con nào con nấy đã to bằng ngón tay cái người lớn. Mặc dù cả làng tôi và mấy làng kế bên, ngày nào cũng có vô số người đi bắt hến ở con kênh đào này vậy mà hến vẫn luôn nhiều, bởi cứ hết lứa này bị bắt đi, một lứa hến nhỏ khác lại được sinh sôi và lớn lên. Trong khoảng mấy tháng mùa hè, cả mùa thu nữa là thời khắc hến sinh sản cực nhanh. Chính vì lẽ đó mà bao năm tháng tuổi thơ khốn khó, gia đình tôi cũng như nhiều gia đình khác ở cái làng quê thuần nông này đều dựa vào con kênh đào để mà cải thiện những bữa ăn bằng... hến!
Vâng, nếu nói con kênh đào thân thương này nuôi sống người dân quê tôi cũng không hề ngoa chút nào, bởi lẽ trong hầu hết các bữa cơm hàng ngày ở mọi gia đình, nhất là các tháng mùa hè, mà lại thiếu vắng món hến. Hến được chế biến thành nhiều món lắm. nào là thịt hến sào với hành răm, bỏ thêm chút lá mùi tàu ăn thơm ngon hết ý. Nào là món thịt hến xào kèm với gia vị là cần, tỏi ăn thấy là lạ mà cũng không kém phần ngon. Thế nhưng, món khoái khẩu và ngon nhất phải kể tới, và nhà ai cũng vẫn thường chế biến từ hến, đó là: món canh hến! Hến sau khi bắt về, rửa sạch sẽ rồi bỏ vào nồi đổ nước ngập xâm xấp rồi luộc sôi bồng lên. Khi nồi hến sôi, bỏ một chút muối vào lấy đũa đảo mạnh tay để thịt hến bong chóc khỏi phần vỏ, để khi lọc ra chỉ cần lấy rổ đãi trong chậu nước chứ không phải nhặt từng con một rất mất thời gian. Vì hến tự bắt được, lại bắt được rất nhiều nên thường là nồi canh hến nhà tôi thuở ấy mỗi lần mẹ chế biến cũng lên tới cả mấy kg. Phần nước luộc hến được gạn riêng ra, phần thịt hến sau khi đã đãi tách phần vỏ, rửa sạch, vảy cho ráo nước rồi bắc bếp phi hành mỡ bỏ vào xào xăn lên. Hến rất hợp với nhiều kiểu món canh, như nấu với rau cải, rau tập tàng, rau bí, rau khoai lang, bầu, mướp... đều ngon ngọt cả. Thế nhưng, nhà tôi mẹ thường mang hến nấu canh chua. Vâng, món canh hến chua mẹ nấu cho tới tận bây giờ tôi vẫn còn nhớ mãi vị ngon ngọt, mùi vị của nó. Mẹ thường cho vào nồi canh khi thì mấy quả khế chua, lúc thì quả me, quả sấu. Nếu mùa không có sấu, có khế thì mẹ thường kiếm vài lát tai chua khô. Rồi thì cà chua, rau thì là, hành hoa và thêm quả ớt đo đỏ cho bớt vị tanh... Ôi, nồi canh hến nêm nếm nhiều thứ gia vị vào như thế chỉ cần mới múc lên tô, chưa ăn tôi đã chảy cả nước miếng rồi. Tất nhiên khi ngồi xuống mâm là tôi ăn no tới mức bụng tròn căng mà vẫn muốn xin thêm mẹ bát canh nữa để uống cho thoả thích. Vị béo ngầy ngậy của thịt hến, vị ngọt chua vừa phải và dịu mát của nước canh, mùi thơm phảng phất của nhiều loại gia vị khiến cho tô canh ai đã một lần thưởng thức sẽ khó lòng mà quên được...
Từ thời ấu thơ, cho tới tận khi ra thành phố học tập là quãng thời gian dài tôi luôn được ăn món canh hến của mẹ nấu. Chẳng vậy mà ít nhiều tôi cũng học được cung cách chế biến món canh này từ mẹ, nhưng không hiểu sao, cũng hến, cũng đầy đủ gia vị nêm nếm mua ngoài chợ mà sao món canh vẫn cứ không thể ngon bằng món canh nơi quê nhà mẹ nấu?...
Lại một mùa hè nữa đã về và trong muôn vàn nỗi nhớ quê hương thì món canh hến quê nhà mộc mạc, giản dị của mẹ luôn khiến tôi nao lòng nhớ và thèm được thưởng thức nhất...
Trịnh Viết Hiệp
