Mời bấm vào đây để xem thêm các bài viết của SV ĐH Sài Gòn về thị hiếu thẩm mỹ:

Bàn về thị hiếu - Hà Ngọc Doãn (tapchivan.com)

Nên chăng: bàn cãi về thị hiếu ? - Nguyễn Thị Xuân Hồng (tapchivan.com)

Tính hai mặt của thị hiếu (Huỳnh Thị Thanh Trang) (tapchisongba.com)

"Con người bẩm sinh là nghệ sĩ. Dù ở đâu bằng cách này hay cách khác, con người điều muốn đưa cái đẹp vào cuộc sống của mình" (M. GorKi). Sống và sáng tạo theo quy luật tự nhiên là nhu cầu chính đáng của con người, là tiêu chuẩn để phân biệt con người với tất cả các sinh vật khác trên trái đất. Nhưng cuộc sống vốn dĩ đa dạng và phức tạp, mọi sự vật hiện tượng luôn vận động và luôn biến hóa khôn lường giữa thực và ảo, xấu và đẹp, cao cả và thấp hèn... Đã có không ít cái thấp hèn, xấu xa lại núp mình ẩn náo trong cái đẹp, mượn hình dáng bề ngoài lộng lẫy của cái đẹp để ngụy trang cho mình, khoắc cho mình chiếc áo lông vũ lộng lẫy như một người diễn viên sắp lên sân khấu. Do đó để có thể đi đến con đường đích thực của cái đẹp, có thể sáng tạo ra cái đẹp muôn màu cho cuộc sống là một công việc vô cùng khó khăn. Tuy nhiên nói như vậy không có nghĩa là chúng ta đầu hàng, mỗi con  người chúng ta từ khi sinh ra đã là một tài năng có tính cách, tâm tư, tình cảm khác nhau, mỗi người đều là một trí óc sáng tạo khác nhau  và đặc biệt là có thị hiếu khác nhau. Chính sự khác nhau đó đã làm cho cuộc sống này thêm đa sắc màu. Có thể nói thị hiếu là một công cụ đắc lực cho việc sáng tạo cuộc sống, làm phong phú thêm cho cuộc sống nhưng điều quan trọng là đối tượng quan tâm của thị hiếu là gì. Thị hiếu giúp sáng tạo ra cái đẹp nhưng cũng có thể làm cho cái đẹp mất đi. Thị hiếu là cái có tầm quan trọng đối với con người, có lẽ vì thế mà ngạn ngữ phương Tây có câu: "Thị hiếu là cái không thể bàn cãi được". Thế chúng ta hiểu câu nói này như thế nào?

      Trước hết chúng ta cần hiểu thị hiếu là gì? Vâng! Thị hiếu là một khái niệm bao hàm những nội dung hết sức đa dạng và phong phú. Người Trung Quốc coi thị hiếu là sự thích thú, người phương Tây gọi là cảm giác, khẩu vị. Còn chúng ta thường hiểu thị hiếu là sự lựa chọn, sở thích của cá nhân hoặc một nhóm người nào đó. Có thể gọi thị hiếu là sở thích. Người ta có thể thích món ăn này không thích món ăn kia, thích hoặc không thích kiểu nhà này hay kiểu nhà khác; thích hay không thích cách thức giao tiếp này hoặc cách giao tiếp kia. Cho nên, sở thích được biểu hiện trong mọi lĩnh vực hoạt động xã hội, lối sống, đạo đức, tính thần và nghệ thuật. Thị hiếu được hiểu theo nghĩa gốc chính là sự ngon miệng, sự ham thích (Seh Mecken). Giáo sư Nguyễn Lân trong cuốn " Từ điển từ và ngữ Hán Việt" có định nghĩa: Thị hiếu là sự ham thích của mỗi người có sự thích thú gắn với các giác quan về thiên về vật chất như vị giác, khứu giác và có sự thích thú gắn với các giác quan về tinh thần như thính giác, thị giác. Qua đó có thể thấy thị hiếu bao trùm những nội dung cuộc sống rất đa dạng , nó được thể hiện trong mọi đời sống vật chất và tinh thần của con người.

     Và có lẽ chính vì thế mà có câu ngạn ngữ: "Thị hiếu là cái không thể bàn cãi được". Câu nói trên là hoàn toàn đúng, bởi lẽ ở những cá nhân khác nhau, thị hiếu lại biểu hiện muôn hình vạn trạng, nó khiến người ta lựa chọn những đối tượng khác nhau, phù hợp với sở thích, tính cách cũng như phù hợp với mục đích của mình. Sự lựa chọn này mang tính phổ biến và ổn định thành một xu hướng, một kiểu, một thói quen riêng của từng người trong sinh hoạt cá nhân, gia đình và thậm chí là của cả xã hội. Nhìn ra đời sống hằng ngày có thể thấy điều này hiện ra rất rõ như người ta có thể thích ăn món này, ở nhà kiểu này kiểu nọ, thích ăn mặc theo phong cách này phong cách kia, người thích làm du lịch, người thích kinh doanh hay lại có những người lại thích theo đuổi theo nghệ thuật để trở thành những người nổi tiếng... Thế bạn có từng thắc mắc là tại sao lại có thị hiếu không? Xin thưa rằng sở dĩ thị hiếu xuất hiện là vì mỗi con người chúng ta từ khi sinh ra đã là một cá thể riêng biệt, đứng độc lấp với nhau. Mỗi người là một thế giới tâm sinh lý khác nhau, xuất thân từ nhiều thành phần, lớn lên trong môi tường khác nhau, chịu sự giáo dục không giống nhau, vì thế nên có tính cách, nhu cầu, khả năng đánh giá và thưởng thức khác nhau. Bởi vậy, họ lựa chọn cho mình những gì phù hợp với năng lực và sở thích của mình trong sinh hoạt thường ngày, trong lao động và thưởng thức văn hóa nghệ thuật. Mặt khác nếu trên đời này ai cũng có sở thích giống nhau thì cuộc sống sẽ thật nghèo nàn, buồn chán và rất là tẻ nhạt. Nếu mọi người đều giống nhau tất không thành một xã hội, một nền nghệ thuật.

     Thực ra, thị hiếu chính là cái thẩm mĩ vừa mang tính cá nhân và tính xã hội, là mối quan hệ giữa cái riêng và cái chung và nó phụ thuộc vào những điều kiện lịch sử xã hội nhất định. Thị hiếu mang dấu ấn cá nhân, là sở thích của cá nhân, nhưng đồng thời nó mang tính xã hội sâu sắc và phụ thuộc vào thị hiếu chung của xã hội theo những chuẩn mục của hoạt động đánh giá thẩm mỹ của xã hội. Chẳng hạn, vào thời nguyên thủy khi tồn tại chế độ mẫu hệ, lúc đó thị hiếu của toàn bộ bộ tộc hướng đến cái đẹp của hình tượng người đàn bà theo chủ nghĩa phồn thực, nó đã phản ánh được cái thẩm mĩ mà thị hiếu giai đoạn này hướng đến. Trong nền văn hoá Hy Lạp - La Mã cổ đại thì đó là hình tượng người anh hùng, nhà triết học, nhà quán quân thể thao điều này thể hiện qua hàng loạt tác phẩm nghệ thuật như tượng lực sĩ ném đĩa của Mirông, hay lực sĩ vác giáo và tượng thần Venus của Policles... Và đến thời kỳ trung cổ là cái đẹp và quyền năng tối thượng của Chúa. Còn thời kỳ phục hưng là sự ngưỡng mộ cái đẹp trong con người đầy đặn, phúc hậu, những vẻ đẹp thuần khiết, thanh tao mang tính bản thiện, trong sáng nhưng khổng lồ với các tác phẩm nổi tiếng như Đôn-ki-hô-tê của Xéc Van Téc, cuộc đời không có giá trị của người khổng Gargantuan và người con Pagtaguyen,...

      Nếu như ở phương Tây cái mà thị hiếu hướng đến là những cái mang tính cao cả, to lớn thì ở Việt Nam lại thiên về thị hiếu truyền thống. Đó là một thị hiếu tinh tế hướng tới cái thanh tao, trang nhã gắn với thiên nhiên, hoà vào thiên nhiên, hướng tới một cái đẹp bình dị, hồn nhiên yêu đời như bản thân cuộc sống vốn rất vất vả, nhưng yêu lao động, yêu thiên nhiên và yêu con người, tất cả được hình thành từ nền văn hóa mang đậm gốc nông nghiệp "văn minh lúa nước" của Việt Nam. Điều đó được thể hiện ở thị hiếu về màu sắc: thích màu sắc dịu dàng, nhẹ nhàng, sáng sủa, thanh nhã, hài hoà, ưa thích những màu sắc của thiên nhiên có nguồn gốc từ thiên nhiên. Chính vì vậy, nghệ thuât chơi hoa cũng tương ứng với mằu sắc nhẹ nhàng có gam màu nhạt và thanh vốn có của thiên nhiên; và cả thị hiếu về âm thanh, nhịp điệu: thích giai điệu êm ả, dịu dàng, mượt mà nhưng lắng đọng có âm sắc từ thiên nhiên, rút ra từ chất liệu thiên nhiên để tạo ra những nhạc cụ truyền thống như: đàn nhị, đàn tranh, đàn nguyệt cầm, đàn bầu, sáo trúc mà âm huởng của nó khi vang lên có âm hưởng của gió, của mưa, của tiếng sóng vỗ, tiếng chim hót như lan toả, như vang vọng đâu đó hơi thở của cuộc sống. Cùng với những điệu hò, những làn quan họ đậm chất trữ tình mộc mạc, đơn sơ, giản dị thì nó tạo nên một tuyệt tác nghệ thuật mà không phải nơi nào cũng có được. Đến thời đại văn minh của thế kỷ XXI, với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ và vai trò của nền kinh tế tri thức, tính chất toàn cầu hóa cũng làm xuất hiện những thị hiếu mới, xu hướng thẩm mĩ mới có tính chất đa dạng và phong phú hơn, nhất là đề cao yếu tố tri thức của con người. Đó là thị hiếu về âm nhạc hiện đại, về khoa học kỹ thuật, hay sự bùng phát của công nghệ thông tin. Việc con  người  tham gia vào nhiều mạng xã hội giải trí khác nhau trên toàn thế giới, khám phá những thông tin hữu ích mà mạng xã hội mạng lại có thể nói càng làm cho thị hiếu ngày càng phong phú hơn, thẩm mĩ hơn và nó hướng đến những gì gần gũi cuộc sống nhưng cao cả. Không những thế cả trong thị hiếu quan niệm về cái đẹp của con người thì cũng đã có sự khác nhau giữa phương Đông và phương Tây. Người châu Âu, Mỹ vô cùng hâm mộ làn da bánh mật, họ coi người có làn da như vậy là một người khỏe mạnh, tràn đầy sức sống. Trong khi đó, người châu Á lại thích thú khi sở hữu một làn da "trắng như trứng gà bóc" hơn. Xã hội càng phát triển thì thị hiếu càng phong phú, càng đa dạng, nó phản ánh tất cả mọi mặt của đời sống một cách rất chân thực và sống động từ đời sống vật chất đến cả tinh thần.

    Dẫu biết rằng thị hiếu là cái không thể bàn cãi nhưng khi suy đi thì chúng ta cũng cần phải nghĩ lại. Thị hiếu chính là thẩm mĩ nhưng chưa chắc cái thẩm mĩ đó nó đã đúng, bởi lẽ trong xu hướng hội nhập như hiện nay thì có nhiều việc để đáng bàn. Nếu trước khi đổi mới những giá trị văn hóa luôn được giữ gìn và phát huy thì  khi bước vào hội nhập với thế giới thì có lẽ những bản sắc văn hóa truyền thống đang dần mất đi và thay thế vào đó là những giá trị văn hóa ngoại lai. Những phong cách truyền thống rất Việt Nam dần dần được thay bằng phong cách Hàn Quốc hóa kể cả ăn mặc, ca hát hay phim ảnh thì chúng ta điều theo phong cách Hàn Quốc từ quần Hàn Quốc, áo Hàn Quốc đến những bộ phim khoác cho mình da Việt Nam linh hồn Hàn Quốc như có lẽ nào ta yêu nhau, mùi ngò gai, dù gió có thổi, những người độc thân vui vẻ, cô gái xấu xí... và giờ đang là cô gái bất đắc dĩ, ngôi nhà hạnh phúc; hay là theo phong cách phương Tây với những mái tóc nhiều màu sắc, hay là sống tự do, dễ dãi yêu cuồng, sống vội, sống thử..., cũng là sự nhanh, gọn thảm hại của nhiều bạn trẻ. Lao vào yêu nhau mà không cần nghĩ đến trách nhiệm và tương lai và cuối cùng là gánh chịu hậu quả. Có thống kê rằng: ."Mỗi năm Việt Nam có khoảng 1,4 triệu ca nạo phá thai, trong đó 500 ngàn ca ở tuổi vị thành niên, 25% số ca chưa lập gia-đình và 20% ca nạo phá thai khi còn ở tuổi vị thành niên.".

     Thừa biết hội nhập cho phép chúng ta tiếp nhận những giá trị văn hóa đó bởi lẽ trong nền kinh tế thị trường, cố nhiên, cũng đòi hỏi một hệ giá trị và những chuẩn mực mới thích ứng và phù hợp. Việc mở rộng hệ giá trị tinh thần của dân tộc bao gồm cả sự du nhập những tinh hoa của nhân loại, những giá trị phổ biến của thời đại là tất yếu. Nhưng cũng cần phải thấy rằng sự tiếp thu những giá trị tinh thần qua kết quả của giao lưu văn hóa, nghệ thuật với nước ngoài, thực sự có ý nghĩa trong chừng mực khi chúng hòa nhập vào bảng giá trị tinh thần dân tộc như những thành tố hữu cơ. Nói cách khác, chỉ có thể tiếp nhận những giá trị, những chuẩn mực giá trị bên ngoài nào mà sự hiện diện của chúng không phá vỡ sự ổn định và tính hiện đại của những giá trị truyền thống. Đồng thời, cần phát huy và nâng cao, đổi mới những giá trị truyền thống, khắc phục những cái đã lỗi thời, những cái phản giá trị ngoại nhập, phản văn hóa có thế mới là góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Việt. Một thị hiếu tốt là năng lực có được khoái cảm do cái đẹp chân chính đưa lại, là nhu cầu thụ cảm và sáng tạo cái đẹp trong lao động, trong sinh hoạt hàng ngày, trong hành vi, cư xử của con người ở trong cuộc sống và trong nghệ thuật. Cơ sở hình thành của một thị hiếu tốt, có tính thẩm mĩ là cảm xúc thẩm mỹ phát triển cao, là cảm xúc về tính mực thước, là khả năng biết thụ cảm sự hài hoà giữa hình thức và nội dung, biết nhận ra giá trị thẩm mỹ của các hiện tượng xã hội, của các tác phẩm nghệ thuật dưới ánh sáng của lý tưởng thẩm mỹ tiên tiến.

        Nhìn lại và đánh giá một cách chân thực nhất tuy có những khiếm khuyết nhất định nhưng ta không thể phủ nhận một điều là thị hiếu có vai trò rất quan trọng đối với cuộc sống. Bởi thị hiếu chính là nền tảng để ta sáng tạo ra cái đẹp, cái chân chính, thanh cao, nó góp phần làm nên một giá trị văn minh của từng giai đoạn lịch sử của loài người. Trong thế giới này, cuộc sống này con người hay đồ vật đi chăng nữa thì đều có những nét đẹp tiềm ẩn đang chờ ta khám phá, và thị hiếu chính là phương tiện hữu hiệu nhất, là người bạn thân nhất giúp ta làm việc đó. Có thể thấy thị hiếu làm phát huy những giá trị thẩm mỹ truyền thống, phát huy những thành quả được kết tinh trong truyền thống dựng nước và giữ nước cũng như trong sự nghiệp đổi mới đất nước hiện nay. Nhân dân ta luôn đưa cả trí tuệ, tài năng và tâm hồn vào quá trình lao động và sáng tạo để tạo ra những sản phẩm vật chất mỗi ngày một tốt hơn, tiện lợi hơn và đẹp hơn. Quá trình đó luôn in đậm dấu ấn của đức tính cần cù, thông minh, khéo léo với óc thẩm mỹ tinh tế rất đặc thù của con người Việt Nam. Nhưng ở quá trình đó cũng phải thấy được những mặt hạn chế của những khuôn mẫu đã định sẵn trong các dấu ấn của những kinh nghiệm, những thói quen tâm lý, phong tục tập quán của truyền thống. Thị hiếu chính là cái mà có thể gọi là rất đặc trưng của con người, của xã hội, nếu không có thị hiếu thì thiết nghĩ xã hội sẽ như thế nào, cuộc sống này sẽ vô vị đến nhường nào, cho nên "thị hiếu đừng nên bàn cãi".

Hồ Minh Tống

Lớp: DVI 1102 - ĐH Sài Gòn