Giữa mùa hạ, trời vương chút nắng nhẹ, bầu trời có những đám mây đen nhẹ trôi thong dong, gió nam thổi lồng lộng trên triền sông man mác khẽ đưa đám lau sậy lắc lư, xa xa có con thuyền màu xanh của những người bắt hến, sắc màu ấy như làm nổi bật và sống động lên bức tranh sông Ba với màu chủ đạo là màu nước sông bàng bạc, đang lững lờ trôi về cửa Đà Rằng đổ về biển Đông.
Sông Ba là con sông lớn nhất vùng ven miền Trung, sông dài 388 km, bắt nguồn từ dãy núi Ngọc Rô, tây bắc tỉnh Kon Tum chảy dọc theo sườn Đông Trường Sơn rồi xuôi dần về phía Nam, chảy qua địa phận các tỉnh Kon Tum, Gia Lai và Phú Yên trước khi ra biển. Sông Ba mùa nước cạn, dưới lòng sông cũng nhộp nhịp, hối hả với cuộc sống mưa sinh đầy vất vả. Nhẹ neo con thuyền nhỏ giữa dòng nước cạn ngang bụng, người đàn ông trầm mình xuống nước vét và đãi tìm hến bên cái thau nhựa màu đỏ, vẽ một luồng nước đục theo bước chân đi. Trên bờ đám bí đang thời kì ra bông nở vàng một mảnh đất rộng. Chen lẫn trong đám lá xanh rập rạp ấy có tiếng dế kêu "tuýt..tuýt", gợi nhớ bao kỷ niệm tuổi thơ.
Đội cái nón lá che nắng người đàn bà lấy phân bón cho từng gốc dưa hấu đang bò những nhánh non tơ vươn ra khỏi luống, luống dưa được phủ tấm ni lông đen để tránh mất nước, tránh sâu bọ và cỏ, đâu đó văng vẳng tiếng vịt cạp cạp lội nước giữa dòng, từng đàn tắm mát với dòng sông, những bộ lông đủ màu sắc trông thật dễ thương và bắt mắt. Những chòi canh vịt đơn sơ được phủ bằng phủ bằng tấm bạt nhựa màu xanh chống chọi với cái nắng ban ngày và cái lạnh ban đêm.
Mùa cạn, lòng sông trơ những bãi bồi màu mỡ vốn bồi đắp nhiều phù sa từ mùa lũ, từng đám cỏ xanh tốt vươn lên từ cát khô bỏng cháy, những luống rau, ruộng bí, đám bắp cứ thế mà xanh tốt giữa lòng sông mênh mang gió thổi. Trồng trọt là sinh kế mùa cạn của bao nhiêu người nông dân ven sông quanh năm vất vả lam lũ gắn bó với lòng sông này, dù mùa lũ lòng sông có hung dữ đục ngầu, thì mùa hạ sông cũng trả lại sự thanh bình để người nông dân canh tác. Mùa cạn người dân còn đem bò ra giữa bãi bồi sông cất chuồng trại và nuôi chúng tại đó, những đàn bò lững thững ăn cỏ giữa lòng sông, cỏ ở bãi bồi thì rất dồi dào nên con bò nào cũng đều mập mạp và to khỏe.
Trên lòng sông Ba thi thoảng có những chiếc thuyền nhỏ đánh bắt cá, những năm gần đây dòng sông ít nước do chắn dòng làm thủy điện ở thượng nguồn nên nguồn thủy sản cũng ít đi rất nhiều, người đàn ông bơi thuyền dọc mé sông nơi có vùng nước tương đối yên lặng, dùng sức bung cánh tay quăng chài, tìm kiếm những con cá, con tôm mang ra chợ bán. Chiếc thuyền nhỏ chòng chành theo từng nhịp chèo, từng nhịp quăng chài, khúc sông vang vọng tiếng cười nói rôm rả.
Trên vùng đồng bằng hạ lưu sông Ba mùa này lúa đã khoác một màu xanh rì, một vùng đồng lúa trải dài ngút ngát tận chân trời, đang vừa xong vụ cấy lúa lên tươi tốt hiền hòa, những đàn cò trắng nhởn nhơ bay lượn rồi đậu xuống nhẹ nhàng bước lang thang ngơ ngác trên đồng ruộng kiếm ăn, phong cảnh làng quê rất nên thơ, trữ tình.
Ngược dòng thời gian trở về tuổi thơ với dòng Sông Ba, mùa này nước cạn lũ bạn chăn bò chúng tôi thường ra mé sông tắm và bơi lội, hái những ngọn rau muống vươn ra khắp mép nước, rồi lặn bắt ốc, cá..., hai bên bờ sông những nương ngô xanh ngát một màu đã trổ cờ bông trắng tinh đung đưa trong gió, chúng tôi đi mót những củ khoai lang, khoai hạ còn sót lại sau thu hoạch, tìm nhành cây khô nhóm lửa, những con cá, con tôm, con ốc bắt lên được cũng được đem nướng và ăn thật ngon lành
Chúng tôi chăn bò nhưng có rất nhiều trò vui, tôi thích nhất là chơi đá dế, những con than, con lửa đầy sắc màu bóng mượt, đôi cánh rít lên âm thanh êm ái vui tai, chúng tôi đi lật từng đám cỏ khô để tìm chúng, nhổ tóc quấn vào cổ chúng và xoay tròn cho chúng hăng lên và thả chúng xuống một rãnh đất nhỏ đã đào sẵn, những trận chiến của các chú dế xem chừng cũng rất khóc liệt và gay cấn.
Sông Ba mùa cạn những dòng nước lặng lẽ trôi, trong vắt ngọt ngào, đâu đó cũng có những dòng sâu và xoáy, những dòng này là dòng chảy chính thường chia cắt hai bờ sông về hai phía. Dưới lòng sông từng đàn xe ben chở cát nối đuôi nhau về bến thủy nội địa, cát ở đây vàng ươm và sạch, hạt đều tỷ lệ hạt to nhỏ rất chuẩn, thích hợp để làm vật liệu xây dựng, tô, trát...xây nhà cửa, cầu đường..., cát ở đây được cấp phép khai thác và chính quyền quản lí đem lại nguồn thu không nhỏ cho địa phương, một nguồn khoáng sản dồi dào mà dòng sông mẹ mang lại.
Mùa nước cạn lòng sông Ba yên ả thanh bình, trải qua bao mùa mưa lũ lòng sông mẹ vẫn ôm con vào lòng tha thiết, yêu thương, người dân thì gắn bó với con sông, lao động sản xuất, nhờ sông mà có kế sinh nhai nuôi sống gia đình. Chiều về ánh sáng vàng của hoàng hôn loang loáng mặt sông, người dân hòa mình tắm mát với dòng sông, rũ bụi đất trở về sau một ngày làm việc hăng say.
