CẢM TÁC               (Nguyễn Anh Nông)

Hai chàng từng là địch thủ

Choảng nhau có lúc mẻ đầu

Bây giờ xanh hai nấm đất

Khói hương thi thoảng thăm nhau

Cần khẳng định ngay đây là trường hợp thơ nói về tình người trong cõi chết và là cái chết của hai "chàng" - trẻ tuổi. Khi còn sống họ từng "choảng nhau", không chỉ một trận: Choảng nhau có lúc mẻ đầu, hai từ "có lúc" đã chỉ ra cuộc chiến giữa họ là có lúc thế này, thế kia, khi nặng lúc nhẹ. Xác định rõ cái lý của "sự" vậy sẽ góp phần khai mở sâu hơn phần "hồn" của thơ, phần "linh" của cái chết - ngôi mộ.

Tới đây câu hỏi được đặt ra, lý do gì khiến "hai chàng" phải choảng nhau nhiều lần, cũng đồng nghĩa trải quãng thời gian không ngắn, và vì sao họ chết trẻ? Một hoàn cảnh, như là cảnh "chiến tranh" lấp ló hiện dần ra. Thực vậy. Đây là một bài thơ viết về tinh thần và tình cảm chiến trận qua hình ảnh ngôi mộ của hai chàng lính trẻ. Rõ là trong cảnh làng xã, phố phường thời bình hẳn không thể có trường hợp "hai chàng từng là địch thủ" với cuộc tỷ thí "choảng nhau có lúc mẻ đầu", để rồi dẫn đến "xanh hai nấm đất" mà tình thơ lại thanh thoát, hoá linh trong màn khói hương đầy tinh thần hoá giải như vậy được.

Thêm lần nữa khẳng định: Cảm tác là một thi phẩm viết về trường hợp mất mát sinh mệnh con người trong chiến tranh. Và sau cuộc chiến, tư tưởng, tình cảm con người thật giầu tính nhân bản, ân nghĩa. Làn khói hương "thi thoảng thăm nhau" kia đã trổ lên một đài hương, một cây cầu mang sứ mệnh lịch sử, có tác dụng hoá giải hận thù, chỉ là làn "hương khói" vô vi mà hữu linh, siêu nghiệm. Và sự "thi thoảng" qua lại với nhau, còn gợi lên hành động e dè, ngập ngừng, chưa thường xuyên, chưa thoả đáng. Cuộc sống vốn hữu tình, hữu linh, cần nhiều hơn tình đồng cảm, sẻ chia thấu đáo, đầy đủ hơn.

Thơ viết với giọng kể, như câu kê việc ở dạng thô giản mà tư tưởng, tình cảm bài thơ lại được nâng lên như một sứ mệnh của điều linh, giải thiêng, có tác dụng hoá giải hận thù, hoà hợp con người.